Ao redor dos anos 50 tiven a grande sorte de coñecer e manter unha relación de grande amizade con D. Vitoriano Taibo.
Ámbolos dous acudiamos acotío a o taller de ourivaría que tiña Anxo Cajarville “Mareque” para traballar no acibeche na rúa Carral da cidade de Vigo, nun primeiro andar dun local interior na casa onde estaba unha tenda de calzado chamada “Lobato” e que agora, segue a ser tenda co nome de “Mantecas”. No mesmo lugar estaba o taller de “Fotograbados Rilop”, moi amigos do “Mareque” que falaba con eles de fiestra a fiestra do escuro patio interior.
Cando o “Hotel Moderno” modernizou as instalacións, fixo uns locais que daban a rúa Marques de Valadares, pero entrabase pola mesma rúa Carral. Sindo (Gumersindo) Taboada, un dos xenros de Pepe González, que era co seu irmán Cesáreo – o produtor de cine- dono do “Hotel Moderno”, que tamén era un dos que coma eu acudía ao taller do “Mareque”, xestionou o aluguer dun daqueles locais para o “Mareque” e este cambiou o taller para ese cote.
Ao taller do “Mareque”, acudía unha morea de xente do mais diverso pero o que mais abundaba era xente da cultura. Escritores, pintores, escultores, ourives,….e tamén estudantes coma min que daquela, inda que traballaba, andaba pelexando co Dereito Romano, pois ía para “picapleitos”.
E bo que lembre algúns dos que mais acotío acudían ao taller. Van ir saíndo segundo me lembre deles e se falta algún, que me perdoe:
Por suposto D. Vitoriano Taibo que e o protagonista destas lembranzas.
Xulio Sigüenza, xornalista do Faro de Vigo.
“Bene”, fotógrafo tamén do Faro de Vigo.
O escritor Álvaro Cunqueiro, unha fantasía camiñante, director do Faro de Vigo.
O director do desaparecido Pueblo Gallego, Xosé María Castroviejo, que paraba coa bicicleta no taller de camiño para coller o barco que o levaba a Moaña onde moraba.
O gran pintor Laxeiro, certamente histriónico ao contar calquera historia ou conto da súa vida, certo ou inventado pola súa fervente imaxinación.
Urbano Lugrís o pintor. Que pintou as paredes da cafetería, que estaba nos baixos do hotel, con motivos mariñeiros, como non había de ser menos pois era seu tema preferido.
Mario Granell, decorador de cerámica. Non había taberna en Vigo e arredores que non tivera cuncas decoradas co nome do usuario feitas por el ou por seu amigo “Antucho” Cordón fillo de Xeneral Cordón que pelexou contra das tropas alzadas do Xeneral Franco.
O pintor paisaxista de mariñas hasta que perdeu a vista, Abelardo Bustamante, sempre de calzas de pana e botas de cazador, nado en Cuba e Vigués de sentimento. Del dixo Laxeiro: En la luz de tus cuadros palpitará eternamente el amor de un cubano, al que se le secaron los ojos de tanto sentirnos y amarnos.
Mario González, mestre de debuxo do Instituto Santa Irene. Era pequeniño, vestido sempre de preto, ao falar, mesmo parecía o rechouchío dun paxaro e todo el dábase o xeito dunha pardela.
Ramón Ribas, pintor, estudante da Escola de Artes e Oficios de Vigo que se foise a vivir a Lausana (Suiza) onde acadou moitos éxitos.
Xavier Varela Guillot, pintor que pola cor da pel e o xesto da faciana, acuñabámolo “O Tagalo”. Estudante tamén da Escola de Artes e Oficios de Vigo.
Leopoldo Fernández Varela, pintor de afección, vendedor de zapatos, “o zapatillas”.
Sindo Taboada.
Juan Martí Lago, empregado do Banco Exterior, foi trasladado a sucursal do banco en Sidi Ifni, que bebía as cuncas de viño, e aínda bebe, como si asubiase para dentro e por iso puxéranlle o alcuño do “Pajarito”.
Urbano Gascón, tiña representacións comerciais.
Xulio Alen, corredor de seguros. Unha filla del viviu co escultor de cabalos – un grupo deles orna a Praza de España de Vigo- Xoán Xosé Oliveira Vietez de Palas de Rei –Tui.
Carlos Pazos, pai e fillo, os dous empregados de Caixa de Aforros de Vigo.
Montenegro López, moraba no Pazo da Raposeira e tiña unha fasquía que semellaba un personaxe de Valle Inclan, pequeno, espido, vestido de preto, sempre de sombreiro, de voz atiplada e non se libraba de que lle chamaran “Salta na corda”. Era fillo de Amador Montenegro Saavedra, escritor encadrado no grupo chamado os “Continuadores”, fundador do semanario de Lugo “A Monteira” e Membro fundador da Real Academia Galega e o primeiro que redactou seu discurso de ingreso en galego. Gabábase de ser escritor pero eu non lin nin escoitei nin res escrito por el. Non obstante seu irmán Amador –que foi Aparellador do Concello de Vigo- si escribiu unha “Historia Intima de Vigo” e que teño o galo de telo dedicado por el.
Suarez, un xestor que tiña a oficina ao carón do taller. Tamén tiña xestoría en Pontevedra e ía aló na moto cando levou una estomballada que case o deixa coxo. Ao preguntarlle como fora o accidente dicía que “se lle correra o viño a un lado”.
Antonio Davila, “O chato”, escultor discípulo de Mareque na Escola de Artes e Oficios que marchou a vivir cunha francesa chamada Joselin a un castelo que esta tiña en Angulema (Francia). Fixo exposicións da súa obra en moitas lugares, un deles México onde acadou moito éxito. .
Perfecto Marcos Romero, ourive, tamén discípulo do Mareque na Escola de Artes e Oficios. Foi bolseiro pola Deputación de Pontevedra para estudar na Escuela de Bellas Artes de Madrid. Ten obra exposta no Museo de Pontevedra. E un Cáliz e unha coroa da Virxe de Lourdes na igrexa parroquial de Mondariz Balneario.
Meu irmán Xesús, escultor, cando viña de Madrid, que tiña unha grande amizade con Laxeiro, Lugrís e Cunqueiro.
E para remate, eu.
O taller do Mareque, era un local pequeno, polo que poucas veces estarían xuntas mais de cinco ou seis persoas. Por iso as mais das veces, xa fose polo mediodía ou nas serán, seguíase a conversa na taberna do Elixio que estaba ben preto xa que soamente cumpría cruzar a Porta do Sol e entrar na rúela da Aurora.
Mais que unha conversa que tivese un plan ou un tema concreto, era unha conversa, mentres se ollaba como traballaba o Mareque, sobre os mais variados temas. Escusado e dicir que de política non se falaba mais que contadas veces e sempre co medo que impuña a represión de réxime franquista, pero non deixaban de estar presentes as historias de os que puideron fuxir e dos que caeron abatidos e hasta apuntábanse nomes dos que foran capaces –as veces presumindo e tendoo, a gala de ires a “caza do home”- de cometeres semellante tropelía.
D. Vitoriano, se non falaba el, que érache o mais lle cumpría, estaba a asexar a faciana dos presentes ou dos que falaban, cun xesto espréitante e desconfiado que asomáballe a os ollos por embaixo da cellas ao tempo que nos beizos aparecía un sorriso retranqueiro, que tan ben plasmou o pintor Maside no debuxo que aparece na publicación do ano 1956 do libro titulado DA AGRA ABERTA Contos e lêndas, e que el sabia achantar detrás do reflexo dos lentes, que no devandito debuxo non aparecen.
Pero si falaba el, entón que a ninguén se lle pasara polo pensamento interrompelo, porque nun intre, habería de ouvir a recriminación de D. Vitoriano dicíndolle: “¡cale coño que estou falando eu!”.
Vestía sempre un traxe preto, e se era inverno, un gaban, unha bufanda e un sombreiro do mesmo cor e calzaba unhas botas que salientaban polo tamaño, que había quen lle facía o chiste de dicirlle ¿Como se pode facer poesía con eses pes e esas botas?. Pero tiña que ter moita confianza e ser moi oportuno, pois non era home que soportase ben as bromas.
O certo e que era un home grande, xa con pouco pelo e branco e xa tamén un migallo chepudo, pero a súa fasquía era de home rexo.
Por veces, púñase a contar unhas historias monótonas e aborrécentes dándolle mais voltas ao tema que as que da un rodicio, había que por moito xeito para cambiar o tema ou coller a porta pois non había outra saída.
Xa Mareque, cando entrabas, dábache o sinal cun chicar de ollo ou outro xesto ou ben as agachadas dicíache “hoxe o Taibo estache bo”, pois cando o Taibo estaba bo, era unha ledicia escoitalo.
Uns dos temas mais frecuentes nas conversas de D. Vitoriano eran os da fala. Foi un dos fundadores das Irmandades da Fala xunto con Risco, Lugrís e outros que naquel entón reivindicaban o uso da “g” e da “j” no lugar da “x”, cousa que fai Taibo no seu libro Abrente.
Levábao o diaño cando ouvía usar mal a fala, a maioría de nos ou non a sabiamos usar o cometiamos erros ao usala. Entón comezaba a corrixirnos aproveitando tamén para facer critica da Real Academia Galega, da que era membro desde o ano 1948 que leu o discurso de ingreso titulado ROSALIA DE CASTRO PRECURSORA DA FALA, e dalgún dos seus compoñentes do que non se libraban nin Ramón Otero Pedrayo –que foi o que lle contestou a o discurso de ingreso na Real Academia Galega- nin Aquilino Iglesias Alvariño, porque achacáballes que “estaban a inventar o galego partindo do tardo latín”.
Xa comentando a Gramática Galega que no ano 1931, en segunda edición, pubricou Manuel Lugrís Freire, pai de Urbano Lugrís, e compañeiro de Victoriano nas Irmandades de Fala, recomendaba decatarse do contido da gramática “Aínda que non sexa mais que para facer o contrario do que manda dispón e ordena”.
De feito, o libro DA AGRA ABERTA iniciase co capitulo Par’ôs lectores cursidosos leeren, que a mais de seren unha exaltación da escritura en galego, conten a manchea recomendacións para usar ben a fala. E fina, o devandito libro, cun Vocabulario de Palabras: acepcións, frases e xiros, por el recollidas nos pobos e bisbarras onde el morou ou exerceu de Mestre. Unha morea delas recollidas na bisbarra do Val Miñor, do Baixo Miño ou concretamente do pobo de Morgadanes.
En todo o texto salientase esa teima de Taibo pola fala do pobo. Así o di na paxina 12:
“… estes contos e lendas van ditos no linguaxe dos nosos eidos,…”
E na paxina 14:
“Pois nestas páxinas non se inventa nin res nin se derrama nada. Todo nelas, no qu’ô linguaxe se refire, asustase ô falar do pobo, garda fidelidade ô significado das palabras, e ô seu valor en composición, tal como as nosas xentes as usan…..”
E para el, como recolle na paxina 16:
“…a millor regra ha ser ouvir ô pobo e imitalo.”
E se non botar man do portugués, como escribe na paxina 26:
“Non hai mais lícita angueira par’ô escritor en galego, qu’a ca de botar man da axuda do portugués…..”
Sempre estaba a falar de Santiago de Compostela onde el naceu e como Mareque tamén era de alí, non paraban en discutir cousas daquela bisbarra. Por exemplo: Taibo sostiña que o nome da praza compostelán era A Quintá ou A Quintán e nada de A Quintana.
Ou púñanse a recitar ou cantar estrofas da poesía “Casta dos celtas” que escribiu Alfredo Brañas. Este poema foi presentado no ano 1931 nas Irmandades da Fala sendo secretario D. Vitoriano e encargóuselle a seu irmán Luis Taibo que lle puxera música para facer un dos Himnos Galegos que despois adoptou como seu Himno Mocidades Galegas.
Luis Taibo emigrara a México onde exerceu de medico pero era un bo compositor de música para orfeóns. Pósolle música a moitos poemas de escritores galegos entre eles a algún de Vitoriano.
E non deixaban de contar anécdotas e cousas que lembraban de cando eran rapaces.
De como xogaban o pateiro, a buxaina, as bolas, a o corra o galorcho,….
Este xogo “o corra o galorcho”, non era outro que como a o parecer non había moitas pelotas ou non había cartos para gastar en elas, substituíanas cun galorcho e daban patadas nel como si foxe un balón de xogar a o fútbol.
Destas conversas sacou Taibo un articulo que publicou no Faro de Vigo en onde, entre outras causas, aseguraba que o fútbol tiña sino orixinado en Galicia.
Polo visto un enxeñeiro inglés veu a Santiago de Compostela a estudar o Pórtico da Gloria da catedral e fixo unha copia dela. Coñeceu e namorouse de Carolina Otero –La bella Otero- e pasmou co xogo do corra o galorcho. Volveu para “a pérfida Albión” levándose esas tres xoias.
Non conta que pasou coa copia do Pórtico da Gloria. Nin que camiño levou a Bella Otero pero sábese que esta volveu a Portas de onde era nada.
Pero si contaba que cando viñan os ingleses da Royal Navy ou do Cable Inglés a Vigo, xogaban ao corra o galorcho. Claro esta que o modificaran e en vez de darlle patadas ao galorcho, pateaban unha pelota ou nun balón. Ademais puxéranlle nomes as distintas accións do xogo. Chamábanlle Gol cando o galorcho, agora, o balón, pasaba das dúas pedras que marcaban a porta, agora portería de dous paus e verdadeira forma de porta. Corner cando se facía un saque de esquina. Outside, “orsay” en linguaxe da xente do pobo. Penalti e outros nomes.
E así foi como o fútbol naceu en Galicia e volveu a ela pola cidade de Vigo e dende aquí ao mundo enteiro.
Tamén no articulo titulado El fúrancho onde, a mais de falar do Vigo vello e da importancia que tivo a sardiña no seu desenvolvemento, fala de “eses vigueses que ahora, precisamente ahora, lucen en el ojal de la solapa de sus chaquetas una sardinita de plata oxidada con una V de oro, que es la letra inicial del topominico Vigo, son beneméritos de la ciudad, vigueses doscientos por cien, dignos de todo encomio y especial mención, ya que consciente o inconscientemente, que de todo puede haber, obstentan con legítimo orgullo y rinden así fervoroso y cotidiano homenaje al ser de que más intensa, desinteresada y eficazmente laboró por la prosperidad y grandeza de la ciudad de sus amores.”
As tales insignias facíaas Mareque e levabámolas case todos os que íamos polo seu taller. A miña perdéuseme nas moitas voltas que me deu vida.
A retranca que tiña reflíctese en todos seus escritos. Ese contar dicindo e non dicindo, ese falar e escribir tan galego que non se define se é de broma ou non, tan típico en escritores galegos como Xulio Camba, Wenceslao Fernández Florez, ou outros, cun fondo de amargo escepticismo que non convida a rir pro si a sorrir, tíñao el abondo.
Outro dos temas, e non sei porque, pero sempre acababan falando da revolta dos Irmandiños. Quizás fora unha maneira de relembrar as “revoltas de clases” e curarse da imposibilidade de eses temas na actualidade pola prohibición do réxime ditatorial que estaba no poder.
Pero non solo se falaba. Tamén había lugar para a música. Cando isto ocorría, tamén había que ter en conta o xenio do Taibo, pois si se cantaba, case sempre cancións populares e festivas, se o Taibo entendía que a canción non estaba axeitado ao seu senso musical, logo mandaba calar dicindo: “¡Non e así, vostedes desafinan!”, e pretendendo corrixir e dar unha lección cantaba el solo, pero sen as palabras da cantiga, soamente o son: “tuararara, tuararara, rara”.
Esta claro que as cancións eran cancións xocosas e populares.
Por exemplo:
En Ourense un tenor había
que estaba un pouco frouxo das harmonías,
das harmonías,
tenor maldito,
tenor maldito,
que lle escapaba o vento
por certo sitio,
por certo sitio.
Ou lembrando a festa dos Maios que se celebraba en Santiago de Compostela:
Señor Arcebispo dea-no lo Maio
¡hai que carallo leva aquel can
……..
Ou a festa, tamén a dos Maios de Pontevedra:
Levántate Maio de enriba de nin
non vaia a se lo conto que mexes por nin.
E se mexas, mexa con coidado
Non vaia a se lo conto que morra afogado.
……..
Un día lembrábanse do poema que un tal “Pimpinillos” lle dixera a San Caralampio na festa do tal Santo.
Eu non coñecín ao “Pimpinillos” pero si tiven a sorte de presenciar a procesión que lle facían a San Caralampio no seu día. Non recordo o día pero habería de ser ou no mes xuno ou no mes do setembro porque era cando eu ía a Santiago de Compostela a render os examines na Facultade de Dereito.
Pasaba en procesión pola Porta Faxeira acompañado por unha chea de xente as mais delas caras coñecidas coma asiduos ao “chiquiteo” nas tabernas da rúa Do Franco ou outras moitas que estaban espalladas pola vila. Todos eles dicían ser devotos da Cofradía de San Caralampio.
O San Caralampio estaba representado por unha escultura policromada figurando un home baixo que tapaba soamente as súas partes cun pano branco e recostábase nun tronco dun arbore como si precisara apoio para terse en pé. Ferido por frechas como un San Sebastián pois esas haberían de ser as causantes do seu martirio. Os ollos regalados coa mirada perdida no alto do ceo. A faciana gordecha cuns coloretes rosadiñas e o nariz algo mais que rosadiña. Toda ela lembraba as de moitos dos “chiquiteiros” que con velas acesas ou apagadas en fila a dereita e esquerda da imaxe, ían acompañándoo pola rúa.
No sei si me esquezo dalgunha estrofa do poema do “Pinpinillos” pero as que lembro sonche estas:
Santo que estas nesas andas
con xesto de borréante.
¿Quen eras ti fai seis anos
que ninguén te vira diante?.
Aquí tes a o Pimpinillos
Que aínda que o queiras negar
el foi quen che puxo seis mil
almas no fogo de devoción.
¿E vas deixar que eu morra
probe, triste e sen traballo
sen votarme unha man amiga?.
¡Pois vaia un Santo do carallo!
Na conversa non se falaba da parentela de cada quen, pero eu sabía que Taibo tiña dous fillos. Fuco e mais Yoya. Con Fuco e a súa noiva, e eu coa miña, íamos de excursión moitos festivos durante un tempo. Despois souben que emigrara seica ao Brasil e nunca mais tiven noticias del. Tampouco entre nos falabamos do Pai.
Pubricado no número especial da Revista do IEM-Instituto de Estudos Miñoranos, co motivo do agasallo que lle fixo a parroquia de Morgadanes, da que foi mestre mais de trinta anos.
